Unha revisión feminista da arte urbana: contra a discriminación, crítica creativa
Malia a súa crecente expansión e aceptación, a arte urbana continúa a ser un territorio masculinizado no que a presenza de mulleres artistas, tanto en festivais coma nas grandes citas do sector, é aínda minoritaria. En resposta a esta sistemática invisibilización e aos discursos que a xustifican baixo a escusa da suposta inexistencia de mulleres artistas na disciplina ou da igualmente falsa “menor calidade” das súas obras, en 7H Cooperativa Cultural iniciamos hai anos un proceso de investigación orientado a impugnar este relato, tan dominante nas instancias académicas dedicadas ao estudo da arte urbana coma arraigado entre profesionais do sector.
Baixo o convencemento de que existen mulleres que se interesan e crean desde a arte de rúa, con traballos da mesma valía e merecedores do mesmo respecto e recoñecemento que os asinados por homes, os nosos labores de estudo e pescuda desembocaron en 2017 na creación do programa artístico-educativo Elas tamén Pintan, un laboratorio de arte urbana en clave feminista orientado a concienciar á mocidade sobre as desigualdades de xénero neste eido creativo e a dotar ás mulleres máis novas dun espazo formativo e de creación libre e seguro.
Tralo éxito da iniciativa, recoñecida no 2018 co Premio Begoña Caamaño á Acción Cultural pola Igualdade de Xénero da Deputación da Coruña, quixemos afondar na aposta pola reescritura da historia da disciplina de forma colectiva e desde unha perspectiva feminista a través da organización da I edición do Delas Fest.

Nado grazas ao apoio de diversas administracións públicas e patrocinadores privados, este festival feminista de arte urbana e contextual celebrouse en decembro de 2019 nos concellos de Ames, Teo e Santiago cun programa de actividades que combinou intervencións artísticas con obradoiros formativo-experimentais e faladoiros de análise e debate e no que se involucraron preto dun cento de participantes.
A estupenda acollida da programación, tanto por parte das oito artistas convidadas coma da veciñanza, asociacións e colectivos de toda a comarca implicados, dannos azos para tentar organizar unha segunda edición do festival que permita fortalecer as redes de traballo e ampliar os espazos de encontro construídos a raíz do Elas tamén Pintan e a primeira edición do Delas Fest. A celebración dunha nova cita resulta, ademais, fundamental para lograr que o proxecto se consolide na axenda cultural galega e, por tanto, para evitar que se perda todo o acadado previamente, tanto a nivel de construción de redes e contactos coma de interese público suscitado.
O mecenado do II Delas Fest: protagonismo colectivo fronte á crise
Ante este reto, contamos con enormes vantaxes no aspecto organizativo debido ás aprendizaxes adquiridas e a experiencia acumulada ao longo dos nosos cinco anos de traxectoria na xestión cultural, especialmente coa planificación e realización do I Delas Fest. Porén, enfrontamos dificultades importantes para dispoñer dos recursos necesarios para poder materializar o festival.
Por unha banda, aínda que agardamos lograr financiamento a través do apoio dos concellos implicados e de empresas patrocinadoras, sabemos que os custos totais do proxecto son superiores aos posibles fondos que poidamos reunir a través destas vías de colaboración. Pola outra, a nosa capacidade de manobra vese limitada e subordinda a un horizonte incerto e complexo. A crise provocada polo coronavirus, causante da declaración do estado de alarma e a consecuente cancelación e/ou adiamento de proxectos e actividades, afectou fortemente a nosa planificación e previsión anual, tanto no aspecto financeiro coma no referente á organización deste festival. En consecuencia, a ampliación de redes de apoio e cooperación, de difusión e construción de vínculos, coma a que permite este crowdfunding, resulta imprescindible para as posibilidades de existencia do II Delas Fest.
A través desta campaña procuramos conseguir, cando menos, os fondos mínimos (8.900 euros), para poder organizar o festival na súa versión máis reducida: a que se basea na realización, unicamente, de catro intervencións artísticas. Respecto do custo que suporía desenvolver o proxecto con toda a súa programación, esta cantidade só representa o 21% do total. Para poder cubrir todos os custos de material, infraestrutura e salarios do II Delas Fest, desenvolvendo todas as actividades previstas, precisariamos obter a cantidade definida coma óptima, é dicir, 42.405 euros. Cómpre sinalar que ambos os dous orzamentos foron definidos con anterioridade á pandemia da covid-19, polo que o seu incerto impacto nos próximos meses podería provocar desaxustes na nosa planificación. En todo caso, estamos a traballar para que todas as actividades propostas se realicen baixo o cumprimento dos protocolos hixiénico-sanitarios de seguridade que as autoridades competentes establezan.
Características básicas
Concibido coa vontade de situar a Galicia na vangarda da arte urbana diversa e con perspectiva de xénero, o proxecto aspira a renovar a súa aposta cunha segunda edición máis longa, extensa e diversificada mediante a ampliación do número de concellos implicados (pasando de tres a catro), a prolongación da duración do festival (de unha a catro semanas); e o incremento do número de persoas involucradas e de potenciais destinatarias das actividades.
Para acadar estes fins, queremos celebrar o festival nos contextos rurais dos concellos de Ames, Teo e Brión e en Santiago de Compostela entre o 24 de agosto e o 20 de setembro de 2020. Coma na súa primeira edición, a programación basearase na diversidade, a cooperación e a concepción da arte urbana coma unha arte contextual, é dicir, coma aquela na que as intervencións procuran relacionarse coa historia dos lugares nos que se realizan, co momento no que se fan, coa situación ou conflito que as motivan, coas persoas que colaboran nos procesos e, por suposto, co propio espazo físico que acollerá a obra final e formará parte dela.
Consecuentemente, o festival estará integrado polas seguintes actividades:
- Intervencións artísticas. O traballo das participantes no festival encargadas de realizar as intervencións artísticas terá lugar en catro localizacións, de forma que cada un dos concellos involucrados no proxecto acolla un mural ou instalación.
- Xornadas de convivencia. Antes de comezar as súas obras, as artistas convidadas reuniranse con, cando menos, unha asociación ou colectivo do concello no que vaian traballar co obxectivo de se achegar á historia e idiosincrasia do contexto nos que se insiren os espazos a intervir. A partir desta toma de contacto, espérase axudar ás creadoras a contribuír coas súas experiencias ás vilas de acolllida, establecendo así un diálogo creativo co territorio e as súas xentes.
- Obradoiros de creación. Coordinados polas artistas convidadas, os obradoiros desenvolveranse nos catro concellos participantes e en paralelo ás intervencións do festival. Co propósito de ofrecer propostas a públicos con perfís diferentes, dous dos talleres orientaranse a persoas sen coñecementos previos que se queiran iniciar nas técnicas do grafiti e o muralismo. Os outros dous talleres destinaránse a quen estea interesada en perfeccionar os seus coñecementos e destrezas coas ferramentas propias das intervencións murais e contextuais.
- Sesións de conversa e debate. A fin de reforzar a construción de espazos seguros de diálogo e discusión, celebraremos unha xornada de análise colectiva conformada por dous faladoiros individuais (un deles a cargo dunha das artistas participantes no festival e outro protagonizado por unha comisaria de arte urbana) e un diálogo-debate entre varias artistas procedentes de Galicia e de fóra do noso país.
- Encontro de improvisación creativa. Coma colofón da xornada de debate, queremos celebrar unha jam ou encontro informal de improvisación pictórica aberto á participación de todo tipo de artistas. O obxectivo é crear un espazo de convivencia e creación nun ambiente seguro, distendido e horizontal. En todo caso, tanto este encontro coma a xornada de faladoiros só serán posibles en caso de lograrmos algún dos acordos de colaboración nos que estamos a traballar e/ou a totalidade dos fondos precisos para desenvolver o proxecto na súa versión completa.
Motivación e a quen vai dirixido o proxecto
A necesidade desta proposta susténtase nunha confluencia de factores. A primeira e fundamental é que o mantemento das condicións de discriminación e desiguadade que sofren as mulleres da arte urbana, tanto no nivel simbólico coma no material, obriga a continuar artellando respostas críticas e transformadoras. O obxectivo prioritario do II Delas Fest é continuar a afondar na reescritura colectiva da arte urbana a partir da combinación de accións que, tanto desde un enfoque teórico e deliberativo coma desde unha perspectiva práctica, participativa e experimental, aborden e afronten os condicionantes, case sempre traducidos en obstáculos, que impón o xénero no traballo artístico no espazo público.
Esta aspiración concrétase nos seguintes obxectivos:
- Combater os estereotipos e a discriminación de xénero cara ás mulleres artistas mediante a visibilización e reivindicación, a través da experiencia na rúa, da súa contribución á arte urbana.
- Xerar espazos de análise, diálogo e intercambio de experiencias orientados ao establecemento de redes de colaboración e apoderamento entre as participantes que contribúan ao combate das desigualdades de xénero presentes no sector.
- Facilitar referentes, ferramentas e técnicas creativas á mocidade e, especialmente, ás mulleres máis novas ou non profesionais que lles resulten de utilidade para o seu desenvolvemento persoal ou enriquezan o seu perfil profesional.
- Promover a democratización da expresión no espazo público e descentralizar recursos e propostas culturais habitualmente destinadas ao contexto urbano cara ao rural, facilitando que a súa poboación poida participar da arte contemporánea.
- Transformar as vilas e espazos rurais do noso país dun modo igualitario, apoiando que as mulleres ocupen o espazo público coas súas experiencias e creacións.
- Converter ao noso territorio nun referente internacional da arte urbana feminista e contextual, potenciando a imaxe de Galicia coma destino cultural asociado á igualdade.
Formulado para desenvolverse cunha dimensión colectiva, o festival estruturase arredor dunha programación que garante a pluralidade de perfís das potenciais beneficiarias en canto a idades, ocupacións e intereses. Entre as destinatarias que agardamos involucrar coma suxeitos activos no festival están:
- Colectivos e asociacións locais, concibidos coma axentes fundamentais na transformación artística dos espazos públicos en tanto que anfitrións das artistas.
- Profesionais do sector, coma muralistas, ilustradoras e grafiteiras, e persoas afeccionadas á arte urbana que queiran tanto aproximarse ás técnicas deste campo coma perfeccionar as súas destrezas prácticas.
- Programadoras de festivais de arte urbana e persoal técnico con competencias en materia de cultura, tanto de institucións públicas coma de entidades privadas.
- Estudantado de carreiras artísticas, itinerarios formativos afíns ou alumnado con interese na arte de rúa.
- Activistas feministas interesadas en obter recursos teóricos e técnicas para intervir a rúa coma soporte de expresión artística e política.
- Persoas con inquedanzas artísticas e/ou interese en realizar un achegamento á arte urbana desde unha perspectiva de xénero.
Experiencia previa e equipo
7H Cooperativa Cultural, cun consello reitor integrado na súa totalidade por mulleres, está conformada por unha equipa multidisciplinar de traballadoras con formación e traxectoria nas áreas de xestión cultural, comunicación, educación e arte. A diversidade de perfís artísticos e profesionais presentes no grupo impulsor do proxecto, no que conviven persoas con estudos e/ou experiencia en historia da arte e comisariado artístico, ilustración, deseño gráfico, realización audiovisual, fotografía, comunicación, etc. garanten a convivencia enriquecedora de enfoques en todas as fases do proxecto.
A nosa experiencia coma empresa cooperativa especializada na realización integral de proxectos, actividades, exposicións e eventos artístico-culturais desde a súa formulación inicial até a súa execución final sustenta a nosa capacidade técnica na xestión de iniciativas da dimensión do Delas Fest.

Os nosos principios, aspiracións e dinámicas de traballo están fortemente arraigadas no noso territorio e na idiosincrasia de quen o habita. Así, ningún dos nosos proxectos é alleo á realidade sociohistórica na que nos atopamos. Máis ben, cada un eles responde e se relaciona coas historias e experiencias, conflitos e necesidades das persoas e lugares nos que traballamos. É por iso que, ao longo destes cincos anos de andaina no ámbito da xestión cultural, en 7H Cooperativa Cultural traballamos a prol da transformación social desde o diálogo, recoñecemento e a visibilización da diversidade, desde a loita pola inclusión e a igualdade, mediante dinámicas de creación colectivas baseadas na participación activa e inclusiva de todas as persoas, ás que consideramos suxeitos con capacidade de expresión artística e non simples públicos pasivos.